باید در سیاست های خود تجدیدنظر کنیم، تبدیل برنامه های صداوسیما به کتاب - لیتن

سروش در یک سال و نیم گذشته در مجموع 178 نوبت کتاب منتشر نموده که 19عنوان از آن ها، چاپ جدید بوده است. فراوری نسخه مکتوب برنامه های رادیوی و تلویزیونی از جمله سخنرانی ها و برنامه های دینی و مذهبی است. به گفته ابراهیم شمشیری، مدیر عامل انتشارات که زمستان سال 1397 به این سمت منصوب شده، این سیاست از سال ها قبل وجود داشته. هرچندکه او شرایط نامطلوب بازار کتاب را می پذیرد، تداوم این رویکرد را با توجه به ضرورت همگرایی انتشارات با بخش های مختلف سازمان صدا و سیما، ضرورت می داند.

مهم ترین برنامه و رویکردتان از زمان حضور در مجموعه سروش چه بود و تا چه حد محقق شده است؟

دی ماه سال 1397 در انتشارات سروش مستقر شدم؛ اهدافی را برنامه ریزی نموده بودم اما تصورم بعد از ورود به مجموعه در مقایسه با قبل همانند بسیاری از مدیران، تغییر کرد. سروش در این زمان در شرایط مناسبی قرار نداشت البته به معنای نادیده دریافت زحمات و کوشش مدیران پیشین نیست به هر حال شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و دیگرعوامل موجب ایجاد شرایطی خاص شد و انجام وظایف محوله را سخت کرد.

انتشارات سروش از جمله پنج شرکت دولتی در حوزه فرهنگ به شمار می آید. فعالیت به عنوان شرکت، مشمول چند قاعده است؛ مثلا اینکه هر ساله باید به سازمان برنامه و بودجه کشور گزارش ارائه کنیم و جوابگو باشیم؛ همچنین به دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی کل کشور. سروش ذی حساب دارد که باید از سوی وزارت دارایی تایید گردد. مجموع این ویژگی ها در نگاه نخست شاید به معنای محدودیت برای فعالیت انتشارات، برداشت گردد. از منظر دیگر، شرکت فرهنگی در قواعد سیاست گذاری، دارای وظایف محوله از سوی حاکمیت و دولت است.

تاریخچه انتشارات سروش نشان می دهد آثار فراوری شده در این مجموعه، شامل نشریات و یا کتاب ها، آثاری اند که ناشران خصوصی توانایی اقتصادی برای چاپ آن ها را نداشته اند. مجموعه فرهنگ آثار و فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی و یا قانون ابن سینا از جمله این آثار است که ترجمه و انتشار آن برای ناشر خصوصی به دلیل هزینه سنگین، آسان نیست؛ بنابراین انتشار این کتاب ها از مجموعه حاکمیتی مثل سروش انتظار می رود.

نکته دیگر اینکه از ابتدای حضورم، تعامل با دیگر بخش های صدا و سیما را دنبال نموده ام. با توجه به تنوع گسترده رسانه ای، همچنین حجم بالای فراوری پیغام از شبکه های رادیویی و تلویزیونی سازمان، بار انتشارات سروش به عنوان انتشارات صداوسیما، سنگین تر می گردد. براساس نظریه همگرایی در علوم ارتباطات که هم افزایی بین رسانه ها با هدف تاثیر گذاری بیشتر را مطرح می نماید، یکی از رویکرد های انتشارات سروش، فراوری کتاب از برنامه های صدا وسیما است. این رویکرد در دوره های قبل هم وجود داشته است و من فقط این رویکرد را تقویت نموده ام. بار ها به همکاران گفته ام، بین اسم و مسمای انتشارات سروش باید نسبت وجود داشته باشد؛ قسمتی از وجه این ارتباط، این است که باید بتوانیم بخشی از محتوا فراوریی سازمان را به کتاب تبدیل کنیم.

متوسط شمارگان کتاب های انتشارات سروش چند نسخه است؟

چاپ نخست 1000 نسخه و در تجدید چاپ، حداقل 1000 نسخه و بعضی کتاب ها با توجه یه اینکه بازار دارد، حتی 4000 یا 5000 نسخه نیز داریم.

فروشگاه های انتشارات سروش در چه شرایطی قرار دارند؟

در تهران، دو فروشگاه فعال است. در سراسر کشور هم 50نمایندگی داشته ایم که در سال های گذشته بعضا نیمه تعطیل و یا تعطیل شده بودند که از یک سال پیش کوشش شده تا مجدد احیاء شوند. علاوه براین؛ با نزدیک به 30 مرکز پخش در ارتباط هستیم. از اواخر سال گذشته نیز به حوزه فروش اینترنتی به وسیله سایت انتشارات، ورود نموده ایم، همچنین با چند فروشگاه اینترنتی قرار داد همکاری امضاء شده است.

آیا به حوزه نشر الکترونیک هم ورود نموده اید؟

انتشارات سروش از سال 1386 به این عرصه ورود نموده است که در این جریان وقفه ای ایجاد شده بود؛ اما از ابتدای سال جاری با چهار مجموعه پلتفورم کتابخوان طاقچه، فراکتاب، کتاب راه و چهارخونه همکاری را شروع نموده ایم. نزدیک به 70 عنوان کتاب سروش در این پلتفورم ها عرضه شده است. بعضی از کتاب های انتشارات، قبل از چاپ در قالب فیزیکی به صورت الکترونیکی منتشر می گردد.

میزان فروش انتشارات سروش به صورت سالانه چقدر است؟

برای اعلام میزان فروش به جمع بندی نهایی نرسیده ایم اما در مجموع، میزان فروش راضی نماینده نیست. البته افزایش حجم فروش و برقراری ارتباط بیشتر با همه شبکه های توزیع و فروش، از اهداف ما به شمار می آید و امیدوارم در آینده شرایط مان بهتر گردد.

به نظر شما نارضایتی از میزان فروش را می توان یکی از نشانه های ناموفق بودن اجرای سیاست ها برای جذب مخاطب دانست؟

این نقص کار ماست. اگر در حوزه فروش دچار مشکل هستیم ناشی از وجود اشکال در مخاطب نیست؛ بلکه ما باید در سیاست ها و روش های خودمان تجدید نظر کنیم. شبکه توزیع، اطلاع رسانی و تسهیل دسترسی مخاطبان با ایجاد صفحه انتشارات سروش در شبکه های اجتماعی نیز امکانی جدید برای فروش کتاب است؛ بنابراین کوشش کردیم با روش های متنوع امکان دسترسی برای مخاطبان را مهیا کنیم.

اینکه می گویم اهدافمان در فروش محقق نشده به این معنا است که اقدامات کامل نشده است؛ البته بسیاری از مخاطبان ـ نه به این خاطر که من اینجا هستیم ـ حس نوستالژیکی نسبت به انتشارات سروش دارند.

اشاره کردید یکی از سیاست های سروش تبدیل برنامه های صدا و سیما به کتاب است؛ در حالی که این برنامه ها پیش تر دیده و یا شنیده شده اند. چرا این ضرورت را احساس می کنید؟ فقط به این دلیل که انتشارات سازمان صدا و سیما هستید؟

خیر؛ دلیل اصلی این رویکرد تفاوت بین کتاب با رادیو و یا تلویزیون است. بعضی به مطالعه علاقه دارند و علاقه ای به شنیدن رادیو یا تماشای تلویزیون ندارند یا می خواهند به برنامه ای ارجاع دهند آیا امکان ارجاع به دقیقه و ثانیه برنامه مورد نظر وجود دارد؟

حتما از سرانه مطالعه کتاب در کشور آگاه هستید. کاهش شمارگان کتاب به 100 و حتی 50 نسخه نیز اتفاقی است که این روزها شاهد آن هستیم. در این شرایط؛ با چه پشتوانه ای رویکرد تبدیل برنامه های تلویزیونی و رادیویی به کتاب را دنبال می کنید؟

اساسا با این موضوع که مردم ما کتاب خوان نیستند، مخالفم. همچنین با این تلقی که اگر کتابخوانی در کشور ضعیف است، مردم مقصرند مشکل دارم. علاوه براین؛ درباره آمار های میزان مطالعه نیز بحث هایی وجود دارد. برای آنالیز جدی، نیازمند مبنا هستیم. نمی توان گفت میزان مطالعه پایین است و از طرف دیگر آمار قابل اتکایی هم وجود ندارد. به نظر من آمار های اعلامی در صندلی خود صاحب اعتبار هستند و البته اعتبار آن ها را باید از نهاد متولی مطالبه کرد.

از طرف دیگر؛ هنوز فروش 50 و یا 100 هزار نسخه برای بعضی عناوین هم داریم. وقتی انتشار کتاب آرامش زندگی در پرتو تقوا سلسه مباحث برنامه سمت خدا به عنوان یکی از برنامه های تربیتی تلویزیون به چاپ بیستم رسیده، به معنای پرفروش بودن و توجه مخاطب است؛ همچنین کتاب در ساحل آرامش از برنامه های معرفتی رادیو.

اما چالش کاهش شمارگان در چند دهه اخیر، ناشی از عوامل مختلفی است. نخست اینکه تعداد عنوان های کتاب به شدت افزایش پیدا نموده که دلیلش بعضی سیاست گذاری های غلط حوزه کتاب است و مدیران مختلف ازجمله من باید جوابگوی آن باشیم. فراوری سالانه چندین هزار عنوان کتاب موجب سردرگمی مخاطب می گردد.

با توجه به اینکه انتشارات سروش از مزیت بهره مندی از فضای تلویزیون و رادیو برای تبلیغ کتاب ها یش برخوردار است ـ امکانی که ناشران دیگر از آن بی بهره اندـ چرا هنوز به شرایط ایده آل در جذب مخاطب و فروش نرسیده اید؟

یکی از چالش های انتشارات با صداوسیما به همین موضوع مربوط می گردد. طبیعتا ظرفیت تبلیغ کتاب در صدا وسیما برای انتشارات سروش وجود دارد. در گذشته این امکان بیشتر بود و در حال پیگیری هستیم تا مانند سابق با همان گستردگی دنبال گردد. البته تاکید می کنم این امکان نباید منحصر به انتشارات سروش باشد و همیشه کوشش کردم همه ناشران از این فرصت بهره مند شوند.

این امکان را دارید که برای ناشران دیگر فرصت استفاده از فضای صداو سیما را مهیا کنید و به عنوان رقیب فعالان این حوزه قلمداد نشوید؟

حتما. من عضو کمیته کتاب اداره کل بازرگانی صدا و سیما هستم. این شورا درخواست ناشران برای معرفی کتاب هایشان در صدا و سیما را آنالیز می نمایند. البته از زمانی که من به عنوان مدیرعامل انتشارات سروش منصوب شدم، فراوریات سروش در این کمیته مطرح نشده است. گلایه از کاهش فرصت تبلیغ کتاب از طرف ما نیز وجود دارد.

همانطور که می دانید؛ تعرفه تبلیغ کتاب در صدا وسیما بسیار پایین است و ظاهرا 5 درصد تعرفه تبلیغ دیگر کالا هاست. حتی گاهی برای کتاب های عمومی امکان تبلیغ رایگان وجود دارد.

مخاطب سنجی که جزو سیاست های اصلی ناشران محسوب می گردد، در انتشارات سروش برای فراوری محتوا چه معیار هایی دارد؟

از این منظر نکته خاصی ندارم. باتوجه به اینکه مجموعه ای از وظایف و سیاست های محتوایی از سوی هیات مدیره دنبال می شده و براساس وظیفه حاکمیتی، پرداختن به فرهنگ ایرانی-اسلامی، دفاع مقدس و مسائل روز را به عنوان دستور کار روشن دنبال می کنیم. البته به ذائقه مخاطب نیز توجه داریم اما در جهت گیری کلی، همانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اهداف حاکمیتی را دنبال می کنیم.

از سوی دیگر؛ ما ناشر عمومی هستیم و دایره مخاطبانمان گسترده است؛ به ویژه اینکه از ظرفیت نشریه برای ارتباط بیشتر با مخاطبان نیز برخورداریم. همچنین به وسیله فضای مجازی و همچنین پیغامکی با مشتری ها در ارتباط هستیم.

در حوزه بین الملل هم فعالیت دارید؟ رویکردتان در این حوزه چیست؟

سروش در دهه 70 تعدادی کتاب به زبان های عربی، انگلیسی و کره ای منتشر کرد و در نمایشگاه های مختلف از جمله فرانکفورت، بولونیا و استانبول حضور داشت. در دوره جدید، این رویکرد به تازگی درحال پیگیری است. نشر بین الملل حوزه خاصی است و آنالیز ها نشان می دهد در این حوزه دچار ضعف و بی عملی هستیم؛ اما کوشش کردیم به چند درخواست مخاطبان پاسخ دهیم.

درباره بودجه انتشارات سروش شرح دهید.

قاعده گردش اقتصادی شرکت های دولتی از جمله سروش درآمد-هزینه است؛ یعنی هزینه براساس درآمد. انتشارات از سال 1372 به صورت شرکت درآمد داشت و پیش تر به شکل سازمانی اداره می شد که بودجه کامل داشت اما از 27 سال پیش براساس میزان فروش کتاب، هزینه می کنیم. البته به دلیل وابستگی به سازمان، یاری هایی هم دریافت می کنیم. همچنین از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سهمیه کاغذ و زینک داریم.

امکان دیگری که شاید بعضی ناشران نداشته باشند، چاپخانه است که هزینه های فراوری را کاهش و با توجه به اینکه سفارش چاپ دریافت می کنیم به درآمد زایی هم یاری می نماید. ساختمان مرکزی انتشارات نیز رایگان در اختیار است.

از دولت هم بودجه ای دریافت می کنید؟ و آیا در بحران های اخیر نیروی انسانی از مجموعه تعدیل شده است؟

یاریی از دولت دریافت نمی کنیم. نزدیک به 70 نیروی انسانی در انتشارات سروش فعال هستند و با وجود بحران های اخیر، تعدیل نیرو نداشتیم.

مجوز کتاب های سروش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر و اینکه جریان آنالیز کتاب ها چگونه انجام می گردد؟

بله. نویسندگان علاقه مند به همکاری با سروش می توانند به وسیله سایت سروش اثر خود را ارسال نمایند، اثر در شورای کتاب از نظر غنا و سیاست های کلی آنالیز می گردد، بعد از تایید این شورا، ادامه فرآیند چاپ انجام و مثل مابقی ناشران قرار داد منعقد می گردد.

صنعت نشر در چند سال اخیر، بحران های مختلفی را تجربه نموده و حالا هم کرونا. در این شرایط چشم انداز انتشارات سروش چیست؟

تقویت جریان چاپ کتاب های حوزه ارتباطات و برنامه سازی برای تلویزیون و رادیو را دنبال خواهیم کرد. درباره بحران ها، نیز برخلاف بسیاری به کرونا نگاه خوشبینانه دارم.

ماه های نخست شیوع کرونا فرصت بیشتری را برای مطالعه مردم به ویژه در شهر های عظیم، فراهم کرد. همچنان می توان از این فرصت استفاده کرد؛ مشروط به اینکه کتاب خوب معرفی گردد و سیاست گذاران فرهنگی به این موضوع توجه داشته باشند.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران