نحوه درآمدزایی پلتفرم ها و شبکه های اجتماعی خارجی از کاربران - لیتن

امروزه بخش قابل توجهی از ارتباطات بین انسان ها از طریق شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها شکل می گیرد و داده هایی که از طریق کاربران تولید می شود در این پلتفرم ها میزبانی می شوند.

به بیان دیگر پلتفرم های ارتباطی نظیر پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی، اصلی ترین ابزار جمع آوری داده ها هستند و از آنجایی که پس از طلا و نفت، داده و اطلاعات ارزشمندترین کالای دنیا امروز به تعداد می آیند، شرکت های بزرگ فناوری اطلاعات، سرمایه گذاری هنگفتی برای تصاحب سهم هرچه بیشتری از این داده ها انجام می دهند.

از این رو پیش نویس طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی که به تازگی از طریق کمیسیون فرهنگی مجلس و با همکاری مرکز پژوهش های مجلس تدوین شده است هم به موضوع حمایت از حریم خصوصی و داده افراد در فضای مجازی نگاه ویژه ای دارد. این طرح بر مرزبانی فضای مجازی و دفاع سایبری از کشور و جلوگیری از بهره برداری غیرمجاز از داده ها در گذرگاه های مرزی تاکید کرده است.

در جای دیگر این طرح هم بر لزوم اخذ مجوز فعالیت خدمات اثرگذار پایه کاربردی داخلی و خارجی تاکید شده و عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی خارجی اثرگذار در کشور را مستلزم معرفی کننده قانونی و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کرده است.

بر این اساس ارائه دهندگان خدمات پایه کاربردی، باید نسبت به کاربران و در قبال نظم و امنیت عمومی مواردی از جمله صیانت از حریم خصوصی کاربران و جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به داده های آن ها، احراز هویت معتبر کاربران و حفظ اطلاعات کاربران مطابق تعهدات و قوانین و عدم انتقال داده های مرتبط با هویت و فعالیت کاربران ایرانی به خارج از کشور و ذخیره سازی و پردازش آن در خارج از کشور را رعایت کنند.

در این باره مسعود فیاضی معاون مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش های مجلس پیش از این در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص دلایل الزامی شدن داشتن کنندگی پلتفرم های خارجی در ایران مطابق با آنچه که در این طرح به آن اشاره شده است، تاکید کرد: پیام رسان های خارجی منافعی از جامعه 80 میلیونی ایرانی دارند و درآمدزایی که در این شبکه ها اتفاق می افتد، اندک نیست تا این پلتفرم ها به راحتی از آن چشم پوشی کنند.

وی با بیان اینکه حضور کاربران ایرانی در این پلتفرم ها برای آنها سودآوری دارد، گفت: آنها منافعی دارند و فقط برای ارائه خدمت فی سبیل الله، زیرساخت های پرهزینه خود را در اختیار ما نمی گذارند و اگر صرفه مالی نداشته باشند قطعاً به ما سرویس نمی دهند.

با این وجود از نگاه یک کاربر که با دنیای فناوری و مسیرهای کسب درآمد از آن میانه ای ندارد این سوال به فکر می آید که چرا پلتفرم ها و شبکه های اجتماعی خارجی در ازای خدمتی که ارائه می دهند مبلغی برای حق عضویت و اشتراک از مخاطبان خود نمی گیرند و به طور کل نحوه درآمدزایی آنها از فعالیت کاربران ایرانی در این شبکه ها چگونه است.

محمدجعفر نعناکار حقوقدان فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، به مواردی اشاره می کند که برای پلتفرم ها با سودآوری همراه است و می گوید: یک پلتفرم دارای ویترینی از سرویس ها و خدمات است که اشتراک یک کاربر و استفاده از آن سرویس ها می تواند برای پلتفرم منفعت به همراه داشته باشد.

وی با بیان اینکه کاربران در شبکه های اجتماعی با اشتراک، لایک و درج کامنت بدون آنکه بدانند، بخشی از داده های خود را نشر می دهند، اضافه کرد: هم اکنون چند 10 میلیون ایرانی با عضویت در پلتفرم های خارجی از جمله اینستاگرام علایق خود را به اشتراک می گذارند و این پلتفرم ها بر مبنای ذائقه سنجی از طریق هوش مصنوعی نسبت به تبلیغ محصولات اقدام می کنند.

نعناکار با بیان اینکه پلتفرم های خارجی در قبال ارائه خدمات رایگان، با استفاده از داده های حاصل از جستجوی کاربران به تبلیغ هدفمند و دقیق شرکت های تجاری در محیط وب پرداخته و کسب درآمد می کنند. اما چالش اصلی زمانی به وقوع می پیوندد که مالکین این پلتفرم ها کاربردهای دیگری هم روی این داده ها تعریف کنند.

این کارشناس فضای مجازی ادامه داد: آنچه که برای پلتفرم ها از اهمیت زیادی برخوردار است و به نوعی منابع مالی پنهان آن ها محسوب می شود، مربوط به فروش داده کاربران است. فروش دیتا به مراکز امنیتی و دستگاه های جاسوسی دنیا از جمله اقداماتی است که تمامی پلتفرم های خارجی انجام می دهند و این مراکز از این طریق به مهندسی داده و مهندسی فرهنگی کشورها از جمله ایران اقدام می کنند.

نعناکار گفت: منبع درآمدی پلتفرم ها تنها مختص به فروش تبلیغات نبوده و با توجه به اهمیت داده و اطلاعات استخراج شده از آن به نام ثروت و ارزشمندترین کالای دنیا، این پلتفرم ها از فروش داده کاربران به نهادهای امنیتی کشورها، هزینه های هنگفتی دریافت می کنند. به همین جهت به نفع شان است که در کشور ما بدون ضابطه و رعایت قوانین و مقررات و به دور از پرداخت کسورات قانونی فعالیت داشته باشند و داده کاربران را به فروش بگذارند.

بررسی ها نشان می دهد که سیاستی که پلتفرم های خارجی به کار گرفته اند این است که در ابتدا با شعارهایی نظیر حفظ حریم خصوصی و آزادی بیان و استفاده رایگان، تعداد زیادی کاربر را به خود جذب می کنند، سپس پس از مدتی کاربر با توجه به خدمات و ویژگی هایی که پلتفرم در اختیارش قرار می دهد، به این پلتفرم ها وابسته می شود و در نهایت این وابستگی به حدی می رسد که در صورت عدم دسترسی به این پلتفرم ها زندگی فرد مختل شده و مجبور است که شرایط سرویس دهنده را بپذیرد.

با این وجود شواهد نشان می دهد که کاربران ایرانی حساسیت زیادی روی به اشتراک گذاشتن اطلاعاتشان ندارند و به ارزشمندی داده های تولیدشده از طریق خودشان واقف نیستند و این موضوع برایشان تبیین نشده که چه اطلاعات ارزشمندی از داده های ایجادشده آنها قابل استخراج است.،مهر