جاذبه های گردشگری آبی و غارهای خراسان جنوبیغارهای خراسان جنوبیجاذبه های گردشگری آبی خراسان جنوبی - لیتن

غار چنشت

این غار اسرارآمیز در 60 کیلومتری جنوب شهرستان سربیشه و غرب روستای چنشت بر دامنه کوه باقران واقع شده است. بر اساس متون تاریخی، غار چنشت را 614 سال پیش سیدمحمد مشعشع کشف نموده است. بنا به قول حسامی، سیدمحمد مشعشع پس از کشف غار، اجساد سیدمحمد علوی و دو فرزندش را که از مبارزین علوی بوده اند و به دست عُمّال خلیفه عباسی، الطایع بالله، به شهادت رسیده و در این غار رها شده بودند، یافته و اجساد را از غار به بیرون منتقل و در سردابه ای به خاک سپرد و بر آن سردابه بقعه ای ساخت که هم اکنون نیز آن بقعه موجود است.

غار چنشت هزاران سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای مهیب ایجاد شده است. این غار فضاهای عجیب و متفاوتی دارد و گاه عبور از آن بسیار سخت است. در هر نقطه ای از غار آثار مرگ و حیات پراکنده است؛ آثار حیات، قطعات سفال، چوب و پارچه هستند و آثار مرگ استخوان های درهم شکسته و اجساد نیمه متلاشی. وجود این آثار در غار چنشت حکایتگر این امر است که غار در دوران درازی از تاریخ به عنوان پناهگاهی امن مورد استفاده فراریان و مظلومان بوده است. غار چنشت بیش از 59 متر طول دارد و ارتفاع برخی گذرگاه های آن از ده متر تجاوز می نماید، کف غار ناهموار و وسعت آن حدود 90 هزار مترمربع برآورد شده است.

غار بتو

این غار در نزدیکی روستای چرمه در 12 کیلومتری مرکز شهر سرایان واقع است. در نزدیکی این غار زیارتگاه پیراباذر، از اماکن تفریحی و زیارتی شهرستان سرایان، واقع شده است. برای پیمایش این غار تجهیزات پیشرفته غارنوردی مورد نیاز است. قندیل های زیبای آهکی به اشکال مختلف، حوضچه های آب معدنی، بلورهای زیبای کوارتز و کلسیت از شگفتی های داخل غار هستند. پس از دهانه غار یک محوطه 50 متری واقع شده است که در انتهای آن چاهی به عمق حدودا 25 متر به خوبی قابل رؤیت است. این غار دو دهانه دارد. دهانه ورودی اژدها نامیده می گردد و دهانه خروجی که بسیار مخوف و بزرگ است، بتو نام دارد.

غار جوجه

این غار در 25 کیلومتری شرق قائن و 5 کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا واقع شده است. غار جوجه یکی از شگفت انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان شناسی اهمیت دارد. این غار برخلاف نام آن از بزرگ ترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ ها به مرور بسته شده است. دهانه این غار در ارتفاع تقریبی 80 متر از کف دره رو به شرق واقع شده است. ابعاد دهانه غار 2x4 متر است و ارتفاع داخل غار به 40 متر نیز می رسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره ها و کف مشاهده می گردد. بعلاوه در قسمت هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می گردد.

داخل غار می توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد. در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از راستا رودخانه، در سمت چپ کوه، دهانه ای سنگی به نام کال زاغو دیده می گردد که 3/5 متر عرض و 3 متر ارتفاع دارد. برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ نوردی است. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها 600 متر از راستا قابل پیمایش است.

مقاله مرتبط:

• کشف آثاری مربوط به هفتاد هزار سال پیش در غارهای رودخانه سیروان

غار حلوان

این غار در روستای حلوان در 75 کیلومتری شمال غرب شهرستان طبس واقع شده است. راستا دسترسی به این غار بعد از روستای حلوان و طی مسافت تقریبا 15 کیلومتر از جاده خاکی است. این غار برای پیمایش سختی زیادی ندارد، فقط در برخی نقاط نیاز به طناب است. سن سنگ های غار حلوان تقریبا 160 میلیون سال و مربوط به دوره ژوراسیک میانی است. با توجه به اینکه در این غار بقایای زیادی از استخوان های حیواناتی همانند گوسفند، شتر، الاغ و پرندگان دیده می گردد، شاید این غار پناهگاه حیوانات درنده باشد.

غار دیو ورزق

این غار در نزدیکی روستای ورزق، بسیار زیبا و صعب العبور است و بین مردم محل به غار دیو اشتهار دارد. دهانه آن به عرض نیم متر است و با زحمت می توان بدرون آن راه یافت. قریب به 100 متر درازا دارد و کف آن با ماسه و قندیل های شگفت انگیزی خود نمایی می نماید . استالاگمیت های آن با جلوه های خاص و طبیعت بکر دست نخورده منظره زیبایی دارد.

غار لکی اسپیور

این غار را در سال 1958 میلادی پروفسور کالتون استا نلی کوون آمریکایی مورد آنالیز قرار داد. او از بقایای اسکلت انسان های پیش از تاریخ و آثار سفالی به دست آمده از این آنالیز به این نتیجه رسید که این غار از نقاط مهم دوران پارینه سنگی است و در 30000 سال قبل انسان های نئاندرتال در آن سکونت داشته اند . آثار به دست آمده زندگی انسانها را تا عصر اسلامی تأیید می نماید. حفاری این غار بسیار دقیق بوده است . با توجه به ابزار کشف شده، ساکنان این پناهگاه به شکار اشتغال داشته اند . این غار دهانه ای در حدود 2 متر و فضای داخلی به طول 1/5 متر و عرض 3 متر دارد. دیوارهای آن از سنگ توروس تشکیل شده اند که زیبایی ویژه ای به محیط داخلی آن داده اند. این غار تاریخی بسیار با ارزش به شماره 9592 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

جاذبه های گردشگری آبی خراسان جنوبی

مقاله مرتبط:

• سازه های آبی باستانی شهر شوشتر

آبشارهای دره سبزرود

آبشارهای دره سبزرود در 35 کیلومتری شمال شهرستان سرایان، یکی از محل های بسیار جالب و ییلاقی است که برای کوه پیمایی و صخره نوردی مکان مناسبی است. برای دسترسی به آبشارهای این منطقه، از سرایان به دوراهی چرمه رفته و جاده سد را در پیش می گیریم و به سمت روستای نوبهار و مصعبی حرکت می کنیم. در روستای مصعبی منظره کوهی با صخره های سفیدرنگ و سر به فلک کشیده راستا حرکت را تعیین می نماید. این راستا در کنار رودخانه ای است که به سد منتهی می گردد. برای رفتن به انتهای دره و تماشا همه آبشارها و صعود از آن ها همراه داشتن وسایل و تجهیزات فنی الزامی است.

این دره و کوهستان زیبا با داشتن دیواره های بلند و راستاهای فنی برای صعود کوهنوردان و تفرج گردشگران مناسب است. گفتنی است تیم تحقیقاتی شبکه زیست محیطی خراسان جنوبی یکی از گروه هایی بوده است که پیمایش کامل این دره و آبشارهای سبزرود سرایان را با به کارگیری نیروهای مجرب و دوره دیده انجام داده و 30 آبشار کوچک و بزرگ را شناسایی نموده و پشت سر گذاشته است.

آبشار گیوک

آبشار گیوک در انتهای دره ای سرسبز واقع شده که در سال های اخیر به دلیل ایجاد سد گیوک از زیبایی آن کاسته شده است ولی هنوز هم میعادگاه صدها علاقه مند به طبیعت در ماه های مناسب سال است. برای دسترسی به این آبشار از ابتدای جاده بیرجند به خوسف و در کنار شهرک صنعتی، راستای فرعی به سمت جنوب وجود دارد که پس از گذشتن از روستاهای دهنو، زینی و نوکند به گیوک منتهی می گردد. سد و آبشارهای زیبای این محل با تابلوهایی تعیین شده است. شایان ذکر است که باغات زرشک، بادام، توت، انگور و زردآلو در این راستا خودنمایی می نمایند.

آبشارهای چارده

آبشار های چارده بیرجند در راستا کوهنوردی قله باقران در جنوب شهرستان بیرجند واقع شده و از حدود هشتاد آبشار کوچک و بزرگ متفاوت تشکیل شده است که راستای مناسب برای آبشار نوردی و سنگ نوردی به شمار میرود. وجود این همه آب در کنار کویر، گوارایی و خنکی آن، نظر هر بیننده ای را جلب می نماید. گفتنی است که در نزدیک روستای چارده پایین نیز آبشار کوچکی در کنار یک امامزاده قدیمی، به نام سلطان شیخ حسین، واقع شده که محل تجمع و استراحت خانواده ها است و برای دسترسی به آبشارهای اصلی چارده نیاز به دو ساعت کوهنوردی و گذشتن از موانع سخت است. چارده نام روستایی در پنج کیلومتری جنوب شهر بیرجند است که از انتهای خیابان غفاری و پس از گذشتن از یک مجتمع دانشگاهی قابل دسترسی است. این روستای کوچک محل عبور کوهنوردان و عاشقان طبیعت برای دسترسی به ارتفاعات باقران است. باقران، نام قله و رشته کوهی است که از غرب به شرق کشیده شده و همانند دیواره ای مستحکم شهرستان بیرجند را احاطه نموده است. این رشته کوه از چشمه سارها و قلعه های زیادی تشکیل شده و تاریخی کهن دارد. نام دیگر این قله، النگ آتش است.

سد کریت

سد کریت در فاصله 42 کیلومتری شهر طبس و 28 کیلومتری شرق روستای کریت نهاده شده است. از تاریخ ساختمان این بند اطلاعاتی در دست نیست و بخشی از طاق آجری آن که در پایین بند وجود دارد در ناحیه تیغه آن از بین رفته، در نتیجه طرح کامل آن محو شده است. در کتاب های تاریخی روایات مختلفی در مورد قدمت بند کریت نقل شده است، از جمله هانری گویلو این بنا را به دوره مغول نسبت داده است. بعلاوه در کتاب آب و آبیاری در ایران و نگرشی بر سدهای ایران، سابقه این بند را 400 سال قبل نوشته اند. بنا به گفته اهالی بومی منطقه طبس، این بند 700 سال قدمت دارد، اما روایت مستند حکایت از تعمیر این بند در اواسط قرن پنجم هجری دارد. درمجموع با توجه به تنوع مصالح به کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر روی آن انجام گرفته، می توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است.

این سد در چهار مرحله احداث شده و ضخامت تاج آن تنها 1/2 متر است. ارتفاع قسمت بیرونی بند از کف رودخانه 52 متر، عمق حوضچه آبگیر 20 متر و طول آن در قسمت تاج 52 متر است. سد کریت فاقد سرریز بوده و برآورد می گردد که بیش از هزار روگذری سیلاب را تجربه نموده است. در بدنه بند دریچه و مجرایی برای انتقال آب به پشت بند وجود داشته و سوراخ های متعددی در ارتفاع بند وجود دارند که مقدار هایی دقیق و متناسب دارند و قفل خوانده می شوند. حدود 150 سال قبل با افزودن 4 متر به ارتفاع بند از متروکه شدن این بند جلوگیری شد. یکی از ویژگی های منحصر به فرد بند که هنر سد سازی ایرانیان قدیم را آشکار می نماید، قوسی بودن آن است.

بندهای قوسی مقاومت بیشتری در مقابل فشارهای ناگهانی، زلزله و حوادث طبیعی دارند. در این میان سد کریت طبس به ارتفاع شصت متر برای مدت 550 سال بلندترین سد دنیا محسوب می گردد و به جرأت یکی از بزرگترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان به شمار می رود. زلزله سال 1357 طبس با شدت 7/8 ریشتر و حداکثر شتاب 0.75 گرم نیز موجب خسارات عمده ای به سد نشده است. بند کریت در سال 1379 به شماره 3523 در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

سد تأخیری طبس (طاق عباسی)

در ادامه دره سردر در 30 کیلومتری شرق شهر طبس و 5 کیلومتری روستای توریستی خرو و در راستا چشمه آبگرم حمام مرتضی علی به طاق زیبای شاه عباسی برخورد می کنیم که بیش از 700 سال قدمت دارد و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده است. این سد بنایی آجری است که در ساخت تاج آن سنگ به کار رفته است. سد تأخیری عباسی یکی از نمونه های عالی خلاقیت، دوراندیشی و سخت کوشی ایرانی است. این سد 25 متری در میان مردم محلی به طاق عباسی معروف است.

ایرانیان در دره های تنگ، سدها را روی طاق های آجری احداث می کردند که بدین ترتیب نیاز به سیستم انحراف در حین احداث مرتفع می شد. این روش خلاقانه با کارکرد کاهش بیشینه سیلاب در سد عباسی ترکیب شده است. سیلاب ها با دوره بازگشت 10 ساله از زیر طاق آزادانه عبور می نمایند. در سیلاب های بزرگ تر، مقداری از حجم سیلاب پشت سد ذخیره می گردد و به این ترتیب طی صدها سال، سد عباسی، شهر طبس را در مقابل سیلاب های رودخانه نهرین حفاظت نموده است.

با توجه به اینکه به دلیل موقعیت خروجی سد، رسوب در پشت سد ذخیره نمی گردد، می توان انتظار داشت برای هزاران سال، این سازه بی نظیر بدون نیاز به تعمیر و نگهداری و مدیریت، کارکرد اصلی خود را به انجام برساند. نکته مهم آن است که اگر امروز بر اساس آخرین دستاوردهای مهندسی سد و سیلاب، سدی برای کنترل سیلاب رودخانه نهرین احداث گردد، تعیینات آن بسیار به سد عباسی نزدیک خواهد بود.

قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند سنگ نگاره های بز کوهی حک شده بر آن، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق دعا می نمایند.

بند عمرشاه

این بند تاریخی در فاصله 2 کیلومتری جنوب غرب بیرجند، با جهت شرقی- غربی، در راستا رودخانه ای فصلی، داخل رشته کوه باقران بنا شده است. این سد با هدف ذخیره آب و مهار سیلاب ها با مصالح آجر، سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. طول تاج این بند 27 متر، عرض آن 4 تا 6 متر و ارتفاع دیواره آن 13 متر است. در طرفین کانال تخلیه اضطراری آب، دو پشت بند به عرض 1/70 متر بنا شده اند که سبب استحکام بیشتر بند می شوند.

این سد از سازه های آبی متعلق به دوره قاجار و زمان حکمرانی حشمت الملک (نیمه دوم قرن 13 هجری قمری) است. این بند در سال 1367 از سوی اداره کشاورزی مورد بازسازی نهاده شد که موجب مخدوش شدن چهره تاریخی اثر شد. بند عمر شاه همانند بند دره علاوه بر اهمیت تاریخی، از لحاظ گردشگری و تفرجگاهی نیز حائز اهمیت است.

بند دره

قدمت این سد به اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه می رسد. این بند که مهم ترین بند تاریخی و بزرگ ترین بند کوهستانی شهر بیرجند محسوب می گردد، به دستور امیر شوکت الملک در سال 1294 قمری ساخته شده است. بنای این سد با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسب ترین قسمت دره پایین، روی طبقات رسوبی کف رودخانه بنا شده است.

بند دره با مصالحی چون سنگ های شکسته شده کوه ها و آجر و آهک و در برخی نقاط با ساروج ساخته شده و با توجه به گذشت زمان مقاومت خوبی از خود نشان داده است. این بند سازه ای وزنی بوده و برای تقویت دیواره بند، پشت بند بزرگی احداث شده است. تاج آن 31 متر طول، 3 تا 5 متر عرض و حدود 13 متر ارتفاع دارد. ضخامت دیوار سد در پایه به 8 متر می رسد و در قسمت تاج از 3 تا 5 متر فرق دارد.

بند دره از جمله نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی و شهرستان بیرجند است که در سال 1381 از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره 4816 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

چشمه آبگرم مرتضی علی

چشمه مرتضی علی (ع) از جاذبه های گردشگری طبیعی در شهرستان کویری طبس در استان خراسان جنوبی است. این چشمه در راستا گردشگری روستای خرو و در فاصله 27 ‪ کیلومتری شهر طبس واقع شده است. وجود این چشمه جوشان با دو نوع آب سرد و گرم، کنار هم، در دل کویر پدیده ای بسیار جالب توجه است. پس از گذر از شهر طبس برای رسیدن به این چشمه حدود 5 کیلومتر راستا را باید به صورت پیاده طی کرد. این چشمه مبدأ آب اغلب مزارع و باغات طبس است و به وسیله نهر آبی به آن ها منتقل می گردد

در طول راستا چشمه آبگرم مرتضی علی، دیواره های بلند دره مانندی در دو طرف خود نمایی می نمایند و روی این دیواره ها حفره هایی است که به نظر می رسد با نظم خاصی بنا شده اند. پس از حدود 10 ‪دقیقه پیاده روی به منطقه ای با چشمه های متعدد آب، بویژه چند چشمه آب گرم و سرد می رسیم و بزرگترین آن ها از درون حفره ای نشأت می گیرد که به حمام مرتضی علی معروف شده است

آب گرم چشمه از دیواره سمت راست داخل رودخانه می ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می نماید که گاهی به 10 درجه هم می رسد. غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می گردد که این آب ها تا مسافت حدود 300 متری بستر رودخانه هم پیش بروند، در حالی که کاملا با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند. به این ترتیب در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد و می توان یک پا را در طرف گرم و پای دیگر را در طرف سرد رودخانه فرو برد؛ پدیده نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن را نداشته باشید.

تالاب کجی نمکزار

تالاب کجی و دریاچه نمک در شمال غربی روستای چاه دراز و در 75 کیلومتری شهرستان نهبندان و در حاشیه محور ارتباطی بیرجند به زاهدان نهاده شده است. وسعت تالاب 22765 هکتار است. این تالاب پدیده ای منحصر به فرد در شرق کشور است.

با توجه به آبگیری خوب تالاب، در سال گونه های فراوانی (حدود 5000 گونه) از پرندگان آبزی و کنار آبزی از قبیل مرغابی سرسبز و فلامینگو به این تالاب مهاجرت نموده اند. از پرندگان بومی منطقه می توان به زاغ بور، هوبره و عقاب طلایی و از خزندگان می توان به مار قیطانی، مار شتری، مار پلنگی و تیر مار و بزمجه بیابانی اشاره نمود. حاشیه تالاب زیستگاه 14 گونه پستاندار از قبیل خرگوش، روباه، کفتار، گرگ، پایکا، پامسواکی، زرده بر و تشی است. آب تالاب به واسطه املاح معدنی موجود در آن خواص درمانی بسیاری برای بیماری هایی نظیر آرتروز، رماتیسم و بیماری های مفاصل دارد.