حذف کیفیت از سبد خرید مردم - لیتن

این آمارها اما به نوعی دیگر خودشان را در حوزه توزیع مواد غذایی هم نشان می دهد، به این مفهوم که می توان از فراوانی موردی بعضی از اقلام غذایی در فروشگاه ها این طور استنباط کرد که چه اجناسی خریدار بیشتری دارد و چه مواردی با اقبال کمتری روبه روست. گزارش پیش رو نه در بند نظرسنجی های بسیار اجرا شده در این حوزه و نه در قید آمار منتشر شده از سوی نهادهاست، این گزارش، حاصل گشت و گذاری در چند فروشگاه عظیم و کوچک در چند منطقه مختلف پایتخت است. خبرنگار ما پای حرف های فروشنده ها و البته که خریداران نشسته تا متوجه گردد الگوی مصرف به ویژه در مواد غذایی در چند سال گذشته چقدر تغییر پیدا نموده است؟

خیلی فرق دارد

فروشگاه تعاونی واقع در خیابان کیانی در جنوب شرق تهران در ساعت 3 بعدازظهر آن طور که تصور می گردد شلوغ نیست، فقط صندوقدار این فروشگاه با طمأنینه اجناس یکی از خریداران را از زیر دستگاه بارکد خوان عبور می دهد و خریدار هم با آرامشی که احتمالا گرمای این چند روز آن را اضافه نموده اجناس خریداری شده را در کیسه های نایلونی اش جا می دهد.

اگر چند سال پیش پرسیدن از آب و هوا مبدا مناسبی برای شروع یک گفت وگو میان دو غریبه بود این روزها کافی است فقط از گرانی و تورم پیش خودتان زمزمه کنید تا غریبه های بسیاری وارد گفت وگویتان شوند. بهانه گفت وگوی ما نیز همین شرایط است، صندوقدار که کارت می کشد به شوخی می گوییم چند سال پیش با این پول یک سبد خرید تکمیل می شد و حالا فقط دو کیسه است. ترفند ابتدایی پاسخگو نیست، صندوقدار بی حوصله تر از آن است که وارد گفت وگو گردد، ابروهایش که بالا می رود یعنی حتما نیم لبخندی پشت ماسک زده است.

ترفند بعدی گشتن به دنبال اجناسی است که در فروشگاه نیست، از یکی از فروشنده های در راهرو فروشگاه از برند شیری می پرسیم که در یخچال پیدا ننموده ایم.

خیلی زود می گوید نمی آوریم، وقتی می گوییم قیمتش که تفاوتی با دیگر برندها نمی نماید، در یخچال را باز می نماید، یکی از شیرها را بیرون می آورد و قیمتش را نشان مان می دهد، 9800 تومان. برند شیری که ما می خواستیم اما 10 هزار و 200 تومان است. انگار که پیروز نبردی حماسی باشد بدون این که نتیجه اعلام این دو قیمت را برایمان تکرار کند، می گوید: خیلی فرق دارد.

اولویت قیمت بر کیفیت

یک فروشگاه تعاونی خلوت در یک محله پرتراکم جنوب شهر خیلی جای مناسبی برای ادامه آنالیز سوژه گزارش ما نیست. این بار در فروشگاه شهفرایند منطقه 14 یکراست سراغ یکی از فروشنده ها می رویم.

نتیجه کنجکاوی مان از فروشگاه قبلی این است که این بار نبودن برند شیر مورد نظر را به واسطه تفاوت قیمت از او این طور می پرسیم که کدام برندهای موجود در میان مواد غذایی زودتر به فروش می رسد؟ او که ابتدا متوجه منظورمان از سؤال نشده است، کاسبکارانه می گوید همه اجناس این فروشگاه کیفیت خوبی دارند. برایش مثال می زنیم.

می گوییم به عنوان مثال کدام یک از برندهای خمیردندان ردیف پشت سرش زودتر تمام می گردد؟

انگار پاسخ این سؤال بدیهی تر از آن است که بخواهد پرسیده گردد. می گوید: آنها که ارزان ترند. این فرمول اصلی الگوی مصرف فعلی خریداران است.

با همین فرمول که گشتی در فروشگاه می زنیم متوجه می شویم اجناس ارزان، فارغ از نوع برند و کیفیت شان خریداران بیشتری دارند، تعداد خمیردندان هایی که قیمت شان 11 هزار تومان است در ردیف مخصوص این فروشگاه بسیار کمتر از خمیردندان هایی است که 17 هزار تومان قیمت خورده اند.

این ماجرا محدود به این تفاوت قیمت نیست و حتی درباره شیرها که تنها تفاوت قیمت 400 تومانی دارند مصداق دارد. اگر پیش از اینها ذائقه افراد دلیل علاقه مند شدن آنها به یک برند بود حالا تنها و تنها قیمت شان است که در این علاقه مؤثر است.

به همین دلیل است که طی فرایندی نه چندان آرام ردیف شکلات های خارجی در این فروشگاه غیب شده اند و جایشان را به شکلات های ارزان تری داده اند که از خاک نشسته رویشان می توان متوجه شد که آنها هم خریداری ندارند. این نشانه تغییر دیگری است.

وقتی مجبوریم کمتر بخوریم

شرایط کنونی باعث شده بسیاری از اقلام ضروری هم از سبد کالای خانوارها حذف گردد. به عنوان مثال رئیس سازمان امور عشایر ایران اعلام نموده مصرف گوشت قرمز در امسال 40 درصد کاهش یافته است. این مورد تنها محدود به مصرف گوشت نمی گردد.

آمارهای رسمی منتشر شده نشان می دهد طی سه سال گذشته مصرف روغن نباتی از 1154 گرم به 1084 گرم و مصرف قند و شکر از 1006 گرم به 967 گرم رسیده است. بسیاری هم معتقدند این کاهش مصرف نتیجه افزایش قیمت هاست و معنی اصلی آن این است که ایرانی ها به دلیل گرانی مواد غذایی کمتر می خورند یا به عبارت دیگر کالاهای ارزان تر را در سبد غذایی خود جای داده اند.

مرکز افکارسنجی ایسپا هم پیش تر در گزارشی تاکید داشت که سوسیس و کالباس از سوی بعضی خانوارها تا حدی جایگزین گوشت قرمز شده است چرا که قیمت گوشت قرمز بسیار بالاست.

این شرایط در حوزه لبنیات نیز قابل ردگیری است. مصرف لبنیات در ایران یک سوم استانداردهای جهانی است و به نظر می رسد در صورت عدم برنامه ریزی برای بهبود شرایط، هزینه های درمانی ناشی از سوء تغذیه در سال های آینده جامعه ایران را در تهدیدی جدی قرار دهد.

آمارهای مرکز آمار ایران نشان می دهد متوسط مصرف کالاهای اساسی در سال های اخیر کاهش یافته است. برای مثال مصرف برنج خارجی 8 درصد، گوشت گوساله 20 درصد، گوشت گوسفند 29 درصد، روغن نباتی 6 درصد و قند و شکر 4 درصد در سال 1399 نسبت به سال 1395 کاهش یافته است.

ارزان جای گران

نه تنها برندها که خود محصولات هم تابع همان فرمول هستند. حتی در رابطه با مواد غذایی ضروری این فرمول کارکرد دارد. به عنوان مثال در بخش لبنیات فروشگاه عظیمی در خیابان شهید عراقی در منطقه سه تهران نسبت حجم خامه های شکلاتی صبحانه چیده شده در ردیف مخصوص به خامه های معمولی کمتر است. این تغییر در الگوی مصرف حداقل در خصوص مواد خوراکی چندان به محل فروشگاه به عنوان ساکنان یک طبقه اجتماعی برخوردار ارتباطی ندارد!

فروشنده این مغازه بدون هیچ درنگی حرف را شروع می نماید. از او همان سؤال همیشگی را می پرسیم. این که طی این سال ها آیا رویه خرید مردم تغییری نموده است؟ مثلا شده است که اجناسی را حالا بیشتر بخرند و اجناسی را کمتر از گذشته. پاسخ این پرسش برای فروشنده ها بدیهی به نظر می رسد. او هم معتقد است کاهش قدرت خرید مردم طی چند سال اخیر باعث شده بسیاری از کالاها از سبد خانوارها حذف شوند و دلیلی شده تا او آنها را اصلا دیگر سفارش ندهد.

بدون این که بپرسیم مثال هایی دارد. می گوید: اسنک به عنوان یکی از تنقلات را دیگر سفارش نمی دهم چون آن قدر اینجا آفتاب می خورد تا مرجوع کنم. یک اسنک 17 هزار تومان قیمت دارد ولی به جایش پفک در استندها می چینم.

حذف به نفع ضروریات

چشم چشم کردن در سبد خرید خریداران بسیار میدان میوه و تره بار قزل قلعه در منطقه 6 تهران هم ما را به این نتیجه می رساند که اولویت ابتدایی خریداران مواد ضروری خوراکی است. مرغ، روغن، برنج، نان، شیر و لبنیات و... . در یکی از سوله های میدان میوه و تره بار روی نیمکتی زنی نشسته است که وقتی سر حرف را با او باز می کنیم و می گوییم خبرنگار هستیم، می توان لبخند پشت ماسکش را حس کرد، انگار که مهمان برنامه گفت وگومحور تلویزیونی در ساعت پر بیننده ای باشد، پایش را روی پا می اندازد و کمی به سمت ما می چرخد و خودش را معرفی می نماید! ناهید کمانی، دبیر بازنشسته شیمی دبیرستان آذر طوری روی دبیرستان آذر تاکید می نماید که انگار ادامه نام خانوادگی اش است نه یک محل خدمت شغلی.

چرخ خریدش را که انگار در کادر دوربین برنامه گفت وگو محور باشد، خیلی زود پشت نیمکت قایم می نماید و وقتی از هدف آمدنمان به این بازار مطلع می گردد حرف هایش را با لحن تدریس یک سرفصل کتاب درسی شروع می نماید.

من بازنشسته آموزش و پرورشم و 36 سال سابقه خدمت دارم اما حالا با دو جهت اتوبوس به اینجا می آیم که خرید ارزان تری داشته باشم. این تازه شرایط خوبی است، چرا که سبد خریدم تغییر زیادی نسبت به گذشته ننموده است. اگر چند سال پیش کسی به من می گفت می آیم میدان میوه و تره بار تا سه تا سیب و چهار تا پرتقال بخرم فقط به او می خندیدم. فراوانی میوه در خانه مسلم بود و حالا بارها شده که چند روزی هیچ میوه ای در خانه نیست چون اولویت زیادی برایمان ندارد!

خانم کمانی می گوید در خرید میوه ها و دیگر اقلام خوراکی هم اولویت بندی نانوشته ای وجود دارد؛ اولویتی مبتنی بر قیمت. زمانی که موز قیمت بالایی دارد از سبد خرید حذف می گردد و زمانی که قیمت خیار سر به فلک می کشد همین طور.

نظام توزیع مواد غذایی هم مبتنی بر این اولویت بندی خریداران است. بدیهی است که فروشندگان مواد غذایی هم بر اساس خواسته خریداران عمل می نمایند. همین است که در فصل گرانی موز حجم کمتری از سبدهای مخصوص این میوه به چشم می خورد و حجم بالاتری از این سبدها به میوه های ارزان تر اختصاص داده می گردد.

در فروشگاه ها هم این قصه مصداق دارد. یکی از فروشندگان شهفرایند همین منطقه به ما می گوید تقاضای مردم بر اساس حجم سفارش های این فروشگاه نشان می دهد طی یک سال گذشته مواد شوینده وارد سبد خرید ضروریات مردم شده است. این نکته البته که معلول تجربه حضور یک ساله مردم در یک جامعه درگیر به بیماری کروناست. شوینده ها پا به پای اقلام ضروری خوراکی به فروش می فرایند و ردیف خوراکی های غیر ضرور و تنقلات به سرعت کم می گردد.

خداحافظی با پنیر خامه ای

قصابی کوچک و جمع و جور حوالی میدان خراسان دیگر گوشت شتر نمی آورد، چون گرانی آن، قدرت خرید مردم را پایین آورده و شقه های گوشت مدت ها در یخچال مغازه باقی می ماند. مجید آقا قصاب تا به حال چند شقه از گوشت های شتر را که رد ماندگی روی آنها ماسیده بود، به خانه برده تا خوراک گربه های محل کند. در همسایگی او نیز سال ها مغازه ای برپا بود که دل و جگر و سیرابی و شیردان می فروخت و آفتاب ظهر سرنزده همه چیز مغازه را می فروخت ولی حالا کرکره این مغازه پایین است و همسایه ها می گویند از بس مشتری نداشت بساطش را جمع نموده و مشغول کار دیگری شده.

صاحب بقالی محله مسعودیه در منتهی علیه جنوب شرق تهران نیز وقتی از او پنیر پرچرب خامه ای در بسته بندی های رنگی می خواهیم پوزخندی می زند و می گوید خیلی وقت است که گرانی پنیرهای خامه ای مشتری ها را فراری داده و چون در این محله تک و توک کسی سراغ این پنیرها را می گیرد از آوردن آن صرف نظر نموده ایم.

مردم محله اتابک نیز به گفته چند بقال قدیمی که مغازه شان از آن کرکره های قدیمی و پر سر و صدا دارد اضافه می نمایند که مردم این محل دیگر کمتر قادرند حبوبات بخرند و اگر سراغ عدس یا لپه یا نخود و لوبیا بیایند بیشترشان به اندازه احتیاج همان روز و معمولا کمتر از نیم کیلو خرید می نمایند. در مغازه او هرچه چشم گرداندیم اثری از کنسرو ماهی تن هم ندیدیم چون به گفته احمدآقا مردم دیگر سراغ کنسرو 30 هزار تومانی نمی آیند که حتی دو نفر را هم به طور کامل سیر نمی نماید.

در محله پاسگاه نعمت آباد در جنوب غرب تهران نیز خیلی از خانواده ها برای این که دخل و خرج شان را یکی نمایند ناچار شده اند قید بعضی برند ها و محصولات شان را بزنند. مرد سالخورده ای که ساکن این منطقه است، می گوید این روزها زندگی برای بازنشستگان بسیار مشکل شده است و من و همسرم به خاطراین که بتوانیم جلوی نوه و فرزندان مان شرمسار نباشیم، خیلی از احتیاجهایمان را نادیده می گیریم. او به حبوبات بسته بندی اشاره می نماید و می گوید این روزها ترجیح مان این است که این مواد را به شکل فله ای تهیه کنیم، اما مشکل اینجاست که حبوبات فله ای کیفیت ندارد و پر است از سنگ و خاک.

مرد میانسال دیگری در این باره می گوید تا پیش از این نوشیدنی های مختلفی برای خانواده می خریدم، اما این روزها خرید نوشابه هم آسان نیست به همین دلیل به بچه ها می گویم چون نوشابه برای سلامتی مضر است دیگر نمی خرم. مرد میانسال اما پس از این سخنان لبخند تلخی می زند و می گوید نمی دانم برای نخریدن دوغ چه بهانه ای باید بیاورم!

سر صحبت مرد میانسال حالا دیگر باز شده است، او از این می گوید که خرید ماست و پنیر نیز برای خانواده هایی مثل او دیگر مانند گذشته آسان نیست. مرد میانسال می گوید تا پیش از این چون بچه هایم پنیر خامه ای... دوست داشتند از این محصول زیاد می خریدم، اما این روزها ناچارم پنیر معمولی بگیرم.